मिरची लागवडीची सुवर्णसंधी: भरघोस उत्पादन आणि कमाल नफा मिळवण्यासाठी संपूर्ण मार्गदर्शक”
“मिरची लागवडीची सुवर्णसंधी: भरघोस उत्पादन आणि कमाल नफा मिळवण्यासाठी संपूर्ण मार्गदर्शक”
मिरचीचा इतिहास आणि संपूर्ण माहिती
मिरची ही भारतातील अत्यंत लोकप्रिय आणि महत्त्वाची मसाला पिकांपैकी एक आहे. तिचा उपयोग अन्नपदार्थांना चव आणि तिखटपणा देण्यासाठी केला जातो. पण मिरची मूळची भारतीय नाही! ती भारतात कुठून आली, कशी आली, आणि तिचा भारताच्या खाद्यसंस्कृतीत कसा समावेश झाला, हे आपण या लेखात पाहणार आहोत.
मिरची भारतात कशी आली?
मिरचीचे मूळ स्थान दक्षिण अमेरिका (विशेषतः मेक्सिको, बोलिव्हिया आणि पेरू) मानले जाते. इ.स. १५०० च्या सुमारास पोर्तुगीज व्यापारी मिरची भारतात घेऊन आले. त्या वेळी भारतात काळी मिरी (Black Pepper) मोठ्या प्रमाणावर वापरली जात होती, परंतु ती महागडी असल्यामुळे पोर्तुगीजांनी मिरची (Capsicum) भारतात आणली आणि ती वेगाने लोकप्रिय झाली. पोर्तुगीज व्यापाऱ्यांनी मिरची भारतासह आशिया, आफ्रिका आणि युरोपमध्येही प्रसार केली.
आज भारत हा जगातील सर्वात मोठा मिरची उत्पादक आणि निर्यातदार देश आह.
मिरची लागवडीसाठी जमीन आणि हवामान
मिरचीसाठी मध्यम ते भारी, सेंद्रिय पदार्थयुक्त आणि उत्तम निचरा असणारी जमीन उपयुक्त असते.
1. चिकट आणि पाणथळ जमीन मिरचीसाठी योग्य नाही.
2. pH मूल्य: ६.५ ते ७.५ च्या दरम्यान असलेली जमीन चांगली असते.
3. जमीन चांगली मुरमाड किंवा गाळकट असेल, तर मिरचीचे चांगले उत्पादन मिळते. योग्य हवामान:
4. मध्यम उष्ण हवामान मिरचीसाठी उत्तम असते.
5. तापमान: २०-३०°C च्या दरम्यान मिरचीचे चांगले उत्पादन मिळते.
6. खूप जास्त तापमान (३५°C पेक्षा अधिक) किंवा थंडी (१५°C पेक्षा कमी) मिरचीसाठी नुकसानकारक असते.
7. पाऊस ५००-७०० मिमी च्या दरम्यान असेल, तर मिरची चांगली वाढते.
नांगरणी आणि जमिनीची तयारी
नागाटी आणि रोटर नांगरणी:
जमिनीत खोलवर एकदा नागरट (प्लाऊ किंवा डिस्क हॅरोने) करावी.
त्यानंतर २-३ वेळा रोटावेटर किंवा टोकन करून जमीन भुसभुशीत करावी.
यामुळे गाठी फुटतात आणि मुळांच्या चांगल्या वाढीस मदत होते.
शेवटच्या रोटावेटर करताना ५-७ टन शेणखत किंवा कंपोस्ट मिसळावे.
बेड तयार करणे आणि मल्चिंग पेपरचा वापर
बेड तयार करताना:
बेडची लांबी: हव्या त्या आकारात, परंतु १५-२० मीटर लांब असावा.
बेडची रुंदी: १.२ मीटर (४ फूट)
बेडची उंची: १५-२० सेमी (६-८ इंच)
दोन बेडच्या मध्ये ४०-५० सेमीची गटर (पाण्याचा निचरा होण्यासाठी) ठेवावी.
मल्चिंग पेपरचा वापर:
२५-३० मायक्रॉन जाडीचा ब्लॅक अँड सिल्व्हर (Black & Silver) मल्चिंग पेपर सर्वोत्तम आहे.
मल्चिंग पेपरमुळे तण नियंत्रण, मातीतील आर्द्रता टिकवून ठेवणे, जमिनीतील तापमान नियंत्रण आणि रोग-कीड नियंत्रण करता येते.
१ एकरासाठी अंदाजे ४०-५० किलो मल्चिंग पेपर लागतो.
मिरची लागवडीसाठी योग्य कालावधी
मिरचीची लागवड हंगामानुसार केली जाते:
✅ खरीप (पावसाळी लागवड): जून-जुलै
✅ रब्बी (हिवाळी लागवड): ऑक्टोबर-नोव्हेंबर
✅ उन्हाळी लागवड: जानेवारी-फेब्रुवारी
दोन रोपांमधील अंतर आणि एकरामधील रोपे
दोन रोपांमधील अंतर: ३०-४५ सेमी (१-१.५ फूट)
एका एकरामध्ये लागणारी रोपे
३०x४५ सेमी अंतरावर लागवड केल्यास: १५,००० – १६,००० रोपे
४५x६० सेमी अंतरावर लागवड केल्यास: १०,००० – १२,००० रोपे
मिरचीच्या सुधारित आणि उच्च उत्पादकता देणाऱ्या काही प्रमुख जाती आणि संकरित वाण खालीलप्रमाणे आहेत
1. फुले ज्योती – तिखटपणा जास्त, लाल रंग, कोरडवाहू आणि बागायती दोन्हींसाठी उपयुक्त
2. फुले तेजस्विनी – अधिक उत्पादनक्षम, तिखटपणा मध्यम, रोग प्रतिकारशक्ती चांगली
3. पंत सी-1 – मोठी फळे, तिखट चव, निर्यातीसाठी उपयुक्त
4. आभा – फळे आकर्षक लाल रंगाची, तिखटपणा जास्त, सुकवण्यासाठी चांगली
5. जयवंती – अधिक उत्पादनक्षम, तिखट कमी, हिरव्या मिरचीसाठी चांगली
6. इंद्राणी – जास्त उत्पादन, तिखटपणा मध्यम, रोगप्रतिकारक
7. महाको – मोठी, लालसर मिरची, प्रक्रिया उद्योगासाठी उपयुक्त
8. कृष्णा – सुकवण्यासाठी उपयुक्त, अधिक तिखट
9. गोदावरी – जास्त उत्पादन, तिखट कमी, हिरव्या मिरचीसाठी उपयुक्त
10. प्रिया – मोठ्या मिरच्या, मध्यम तिखट, कोरडवाहू क्षेत्रासाठी
11. गुंटूर (G4, G5) – तिखट आणि लाल रंगासाठी प्रसिद्ध
12. बायडगी (KDL, 5531) – कमी तिखट पण चांगला रंग
13. संकल्प – जास्त उत्पादन, लालसर रंग
14. लालपरी -अधिक उत्पादनक्षम, व्यापारी दृष्टिकोनातून फायदेशीर
15. शार्क 1 – मोठी आणि जाड मिरची असते, त्यामुळे उत्पादन चांगले मिळते.
16. तलवार – लांबट आणि धारदार टोकाची मिरची, जिचे नावच तिच्या आकारावरून ठेवले आहे.
17. AK 47 – अत्यंत तिखट मिरची म्हणून ओळखली जाते.
18. सिंधू – मोठ्या आकाराच्या आणि आकर्षक लाल रंगाच्या मिरच्यांसाठी प्रसिद्ध
19. C1 – उत्तर भारतात अधिक प्रमाणात घेतली जाणारी जात, मोठ्या आणि गडद लाल रंगाच्या मिरच्यांसाठी ओळखली जाते.
20. स्टार जेट – मोठ्या फळांची आणि आकर्षक मिरची
मिरची पिकावर विषाणूजन्य रोग (व्हायरस) टाळण्यासाठी आणि नियंत्रणासाठी उपाययोजना
प्रतिबंधात्मक उपाय (व्हायरस येऊ नये यासाठी)
✅ प्रतिरोधक वाण निवडा – रोगप्रतिकारक वाण (जसे की सिंधू, C1) वापरा.
✅ निरोगी रोपांची निवड – बियाणे प्रक्रिया करूनच लागवड करा.
✅ कीड नियंत्रण – पांढरी माशी (Whitefly) आणि थ्रिप्स हे व्हायरस पसरवतात, म्हणून खालीलप्रमाणे नियंत्रण घ्या:
जैविक उपाय – निंबोळी अर्क (5%) किंवा बायोपेस्टिसाइड्सचा वापर
✅ शेती स्वच्छता राखा – बाधित झाडे त्वरित काढून टाका आणि नष्ट करा.
नियंत्रण उपाय (व्हायरस आल्यानंतर)
बाधित झाडे त्वरित उपटून फेकून द्या.
कीटक नियंत्रणासाठी फवारणी:
इमिडाक्लोप्रिड 17.8% SL (0.3 ml प्रति लिटर)
थायोमेथोक्झाम 25% WG (0.3 g प्रति लिटर)
स्पायरोटेट्रमॅट 150 OD (0.5 ml प्रति लिटर)
बायोस्टिम्युलंट वापरा – रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी समुद्री शैवाल अर्क किंवा अमिनो अॅसिड्स फवारणी करा.
मिरचीवरील स्पेशल टॉनिक – एसिटासालिसिलिक अॅसिड (Aspirin) 75 mg + स्टिकर (हे फवारल्यास झाडाची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते).
मिरचीवरील प्रमुख रोग आणि त्यावरील नियंत्रण
तुषार रोग (Powdery Mildew)
लक्षणे: पानांवर पांढऱ्या रंगाची बुरशीसारखी पावडर दिसते.
नियंत्रण: सल्फर 80% WP (2 g/L) किंवा हेक्झाकोनॅझोल 5% SC (1 ml/L) फवारणी
बोंड कुज (Anthracnose/Dieback)
लक्षणे: फळांवर व खोडावर तपकिरी काळसर डाग
नियंत्रण: कॅप्टन + झिनेब 75% WP (2 g/L) किंवा कार्बेन्डाझिम 50% WP (1 g/L)
मुळकूज आणि करपा (Damping Off & Phytophthora Blight)
लक्षणे: रोपे सडतात, पाने गळतात, संपूर्ण झाड वाळते.
नियंत्रण: मेटालॅक्सिल + मॅन्कोझेब 72% WP (2 g/L) किंवा ट्रायकोडर्मा विरिडी जैविक बुरशीनाशक
व्हायरसजन्य रोग (Leaf Curl, Mosaic Virus)
लक्षणे: पाने कुंठीत होऊन वर वळतात, झाडाची वाढ खुंटते.
नियंत्रण: कीटकनाशक (पांढऱ्या माशीचे नियंत्रण) – इमिडाक्लोप्रिड 17.8% SL (0.3 ml/L) किंवा थायोमेथोक्झाम 25% WG (0.3 g/L)
रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी – अमिनो अॅसिड आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये फवारणी
मिरचीवरील प्रमुख कीड आणि त्यावरील नियंत्रण:
पांढरी माशी (Whitefly)
लक्षणे: पाने वाकड्या होतात, झाडाची वाढ खुंटते.
नियंत्रण: थायोमेथोक्झाम 25% WG (0.3 g/L) किंवा अॅसिटामिप्रिड 20% SP (0.2 g/L)
थ्रिप्स (Thrips)
लक्षणे: पाने गुंडाळतात, चंदेरी रंगाचे दिसतात.
नियंत्रण: स्पिनोसॅड 45% SC (0.3 ml/L) किंवा फिप्रोनिल 5% SC (1 ml/L)
फळ व खोड पोखरणारी अळी (Fruit & Shoot Borer)
लक्षणे: फळे आतून खराब होतात, खोड पोखरले जाते.
नियंत्रण: क्लोरँट्रानिलिप्रोल 18.5% SC (0.3 ml/L) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 39.35% SC (0.3 ml/L)
मावा (Aphids)
लक्षणे: पाने चिकट होतात, वाढ खुंटते.
नियंत्रण: इमिडाक्लोप्रिड 17.8% SL (0.3 ml/L) किंवा डायमेथोएट 30% EC (2 ml/L)
मिरची पिकाचे खत व्यवस्थापन
1. बेसल डोस (लागवडीपूर्वी) – जमिनीत मिश्रण
✅ सेंद्रिय खत: शेणखत/कंपोस्ट (8-10 टन/एकर)
✅ रासायनिक खत:
नत्र (N) – 25 kg (युरिया 55 kg)
स्फुरद (P) – 40 kg (सिंगल सुपर फॉस्फेट 250 kg)
पालाश (K) – 40 kg (MOP 65 kg)
मायक्रोन्युट्रिएंट्स – झिंक, फेरस, मॅग्नेशियम (प्रत्येकी 5 kg/एकर)
2. वाढीच्या टप्प्यावर (30-40 दिवसानंतर)
✅ युरिया – 25 kg/एकर
✅ एमओपी (MOP) – 20 kg/एकर
✅ जैविक खत: नायट्रोजन-फिक्सिंग बॅक्टेरिया आणि पीएसबी
3. फुल लागण्याच्या टप्प्यावर (45-60 दिवस)
✅ युरिया – 20 kg/एकर
✅ DAP स्प्रे (2% द्रावण)
✅ पोटॅश – 15 kg/एकर
✅ सूक्ष्म अन्नद्रव्ये (बोरॉन 1.5 g/L + कॅल्शियम 1.5 g/L) फवारणी
4. फळधारणेसाठी (60-90 दिवसानंतर)
✅ पोटॅश – 20 kg/एकर (MOP किंवा SOP)
✅ युरिया – 15 kg/एकर
✅ फवारणी: बोरॉन (Borax 1 g/L) – फळधारणेसाठी
पोटॅशियम नायट्रेट (13:0:45) – 5 g/L
कॅल्शियम नायट्रेट – 3 g/L
टीप:
✔ ठिबक सिंचन असल्यास द्रवरूप खतांचा वापर अधिक प्रभावी.
✔ फवारणी दर 10-15 दिवसांनी करावी
✔ मायक्रोन्युट्रिएंट्स आणि हॉर्मोन्सचा योग्य वापर उत्पादन वाढवतो.
मिरची पिकाचे प्रति झाड आणि एकरी उत्पादन:
1. एका झाडापासून उत्पादन:
प्रथम तोड (पहिला हंगाम) – 300-500 ग्रॅम
दुसरी तोड – 400-600 ग्रॅम
तिसरी आणि पुढील तोडणी – 500-700 ग्रॅम (प्रतिवार कमी होत जाते)
एकूण उत्पादन प्रति झाड: 1.5 ते 3.5 किलो (जात, व्यवस्थापन आणि हवामानानुसार फरक पडतो)
2. एकरी उत्पादन (एकूण 4-5 तोडणी मिळून):
सामान्य उत्पादन: 30-40 क्विंटल (3-4 टन)
चांगल्या व्यवस्थापनाखाली: 50-60 क्विंटल (5-6 टन)
सुकट मिरचीचे उत्पादन: हिरव्या मिरचीच्या उत्पादनाच्या 25-30%
3. पहिल्या आणि दुसऱ्या तोंडाला किती उत्पादन मिळते?
प्रथम तोडणी (60-70 दिवस) – एकूण उत्पादनाच्या 25-30%
दुसरी तोडणी (80-90 दिवस) – एकूण उत्पादनाच्या 30-35%
तिसरी आणि पुढील तोडणी (100+ दिवस) – उर्वरित 40% उत्पादन हळूहळू कमी होत जाते.
निष्कर्ष: मिरचीचे उत्पादन जातीवर, खत व्यवस्थापन, सिंचन आणि हवामानावर अवलंबून असते. जर उत्तम वाण आणि योग्य व्यवस्थापन असेल तर एकरी 50 क्विंटलपर्यंत उत्पादन मिळू शकते.
हे सुध्धा वाचा…..
अद्रक/आले पिकतील सड येणाचे मुख्य कारणे व त्यावरील उपाय योजना
https://krushigyan.com/ginger-blight-and-its-types/
आधुनिक शेती विषयक माहितीसाठी आमच्या फेसबुक ग्रुपला जॉईन होण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा
https://www.facebook.com/share/1FMhJ5TcHF/
