टोमॅटो लागवड : संपूर्ण मार्गदर्शक माहिती, उत्पादन खर्च आणि नफा
टोमॅटो लागवड : संपूर्ण मार्गदर्शक माहिती, उत्पादन खर्च आणि नफा
टोमॅटो (Solanum lycopersicum) हे जगभरातील सर्वात लोकप्रिय आणि आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाचे भाजीपाला पीक आह उगम दक्षिण अमेरिका आणि मेक्सिकोमध्ये झाला असून, जगभर त्याची मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते. महाराष्ट्र हा भारतातील प्रमुख टोमॅटो उत्पादक राज्यांपैकी एक असून, इथल्या शेतकऱ्यांसाठी हे महत्त्वाचे नगदी पीक आहे.
महाराष्ट्रातील टोमॅटो लागवडीचा विस्तार आणि प्रमुख उत्पादक जिल्हे
महाराष्ट्रात दरवर्षी अंदाजे 1.5 ते 2 लाख हेक्टर क्षेत्रावर टोमॅटोची लागवड केली जाते. राज्यातील सोलापूर, पुणे, अहमदनगर, नाशिक, सांगली, सातारा आणि जळगाव हे जिल्हे प्रमुख उत्पादक आहेत. यातील सोलापूर जिल्हा सर्वाधिक उत्पादन घेतो, कारण तिथले हवामान आणि माती टोमॅटो लागवडीसाठी अत्यंत अनुकूल आहेत.
टोमॅटो लागवडीसाठी योग्य हवामान आणि माती
हवामान: टोमॅटो हे समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय हवामानात चांगले वाढते. तापमान 20°C ते 30°C दरम्यान असेल तर चांगले उत्पादन मिळते.
माती: वालुकामय, गाळयुक्त किंवा चिकट-गाळयुक्त जमिनीत चांगले उत्पादन मिळते. मातीचा pH 6.0 ते 7.5 असावा.
टोमॅटोची लागवड कोणत्या ऋतूत करावी आणि बाजारभाव चांगला कधी मिळतो?
टोमॅटो पिकाची लागवड खरीप (जुलै-ऑगस्ट), रब्बी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर), आणि उन्हाळी (जानेवारी-फेब्रुवारी) या तीन हंगामांत करता येते.
रब्बी हंगामात (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर) लागवड केल्यास फळे जानेवारी-फेब्रुवारीमध्ये येतात, जेव्हा बाजारात टोमॅटोची कमी आवक असते. त्यामुळे यावेळी शेतकऱ्यांना चांगला बाजारभाव मिळतो.
लागवडीपूर्व मातीची मशागत आणि आंतरमशागत
लागवडीपूर्व तयारी:
> जमिनीत खोल नांगरणी करून भुसभुशीत करावी.
> शेणखत किंवा कंपोस्ट 10-15 टन प्रति एकर टाकावे.
> आवश्यक असल्यास मृदा परीक्षण करून pH सुधारण्यासाठी चुना किंवा गंधक टाकावे.
आंतरमशागत:
> तण नियंत्रणासाठी पहिल्या 20-30 दिवसांत हाताने कोळपणी करावी.
> पीक वाढीच्या वेळी योग्य प्रमाणात पाणी द्यावे.
> वेल वाढू लागल्यानंतर त्याला आधार देण्यासाठी तारबांधणी किंवा स्टॅकिंग करावे.
टोमॅटो लागवड: अंतर व प्रति एकर लागवड खर्च
> ओळीतील अंतर: 2.5 ते 3 फूट
> दोन झाडांतील अंतर: 1 ते 1.5 फूट
> एका एकरात लागवड: 4000-5000 रोपे
एकूण खर्च: प्रति एकर ₹60,000 ते ₹1,00,000 (बियाणे, खते, कीटकनाशके, मजुरी, पाणी, ताण व्यवस्थापन यावर अवलंबून)
एकूण उत्पादन: 200-300 क्विंटल प्रति एकर
मल्चिंग आणि ड्रिप सिचन पद्धत
मल्चिंग पेपर: 30 मायक्रॉन सिल्व्हर ब्लॅक मल्चिंग पेपर वापरल्यास तण नियंत्रण आणि आर्द्रता टिकून राहते.
ड्रिप सिंचन: 16mm ड्रिप लाईन (40cm/50cm स्पेसिंग) वापरणे फायदेशीर.
टोमॅटो पिकाचा आधार आणि बांधणी
पद्धती: बंबू किंवा लोखंडी तारांचा आधार द्यावा.
तार: 12 नंबर गॅल्वनाइज्ड वायर किंवा नारळाचा धागा वापरावा.
बांधणी कालावधी: रोप लागवडीनंतर 30-35 दिवसांनी आधार द्यावा.
फुलधारणा, फळधारणा आणि उत्पादन कालावधी
फुले येण्यास सुरुवात: लागवडीनंतर 30-40 दिवसांनी
पहिली तोडणी: 60-70 दिवसांनी
पीक कालावधी: 90 ते 150 दिवस
उत्पन्न: सरासरी 20-30 टन प्रति एकर
टोमॅटोच्या चांगल्या जाती व त्यांचे कंपन्या
आशियाटिक सीड्स – आशिया 111, आशिया 1001
महिको – महिको 10, महिको 12
नमधारी सीड्स – NS 585, NS 815
सिंजेंटा – Avinash 2, Rakshak
बायोसीड – Bio-226, Bio-902
टोमॅटोवरील किडी व रोग आणि त्यावरील उपाय
मुख्य कीड
बोंड अळी (Helicoverpa armigera)
उपाय: क्लोरोपायरीफॉस + साइपरमेथ्रीन @ 2ml/L फवारणी
पांढरी माशी (Whitefly)
उपाय: थायोमेथोक्झाम @ 0.3g/L फवारणी
मावा (Aphids)
उपाय: इमिडाक्लोप्रिड @ 0.5ml/L
मुख्य रोग
1. तांबेरा (Early Blight)
उपाय: मॅन्कोझेब 2g/L फवारणी
2. बुरशीजन्य करपा (Late Blight)
उपाय: मेटालॅक्सिल + मॅन्कोझेब 2g/L
3. तणावजन्य व्हायरस (TYLCV)
उपाय: पांढरी माशी नियंत्रण आणि रोग प्रतिरोधक वाण वापरणे.
टोमॅटोचे खत व्यवस्थापन
लागवडीच्या वेळी:
गोमूत्र / निंबोळी अर्क वापरावा.
सुपर फॉस्फेट @ 75kg आणि म्युरेट ऑफ पोटॅश @ 50kg प्रति एकर
फुलधारणा टप्पा:
कॅल्शियम नायट्रेट @ 1.5g/L
बोरॉन @ 1g/L
फळ वाढ टप्पा:
पोटॅशियम नायट्रेट @ 1.5g/L
मॅग्नेशियम सल्फेट @ 1g/L
फळांचा रंग गडद करण्यासाठी:
एरिथ्रोमायसिन @ 2ml/L
पाणी व्यवस्थापन आणि तडकण्याचे टाळणे
> लागवडीनंतर 7-10 दिवसांनी पहिली पाण्याची मात्रा द्यावी.
> फळ सेटिंगच्या वेळी 2-3 दिवसांतून एकदा पाणी द्यावे.
> अत्याधिक पाणी दिल्यास फळे तडकतात.
महाराष्ट्रातील टोमॅटो मार्केट आणि नफा-तोटा
प्रमुख बाजारपेठा: पुणे, नाशिक, मुंबई, कोल्हापूर, सोलापूर
साधारण बाजारभाव: ₹5 ते ₹50 प्रति किलो (हंगामानुसार बदलते)
एकूण नफा: ₹50,000 ते ₹2,00,000 प्रति एकर (बाजारभावावर अवलंबून)
निष्कर्ष
टोमॅटो पीक योग्य नियोजन आणि व्यवस्थापन केल्यास शेतकऱ्यांसाठी मोठा नफा देणारे नगदी पीक ठरू शकते. बाजारपेठेचा योग्य अंदाज घेत रब्बी हंगामात लागवड केल्यास चांगला भाव मिळतो. मल्चिंग, ड्रिप, योग्य रोग व कीड व्यवस्थापन केल्यास टोमॅटो पिकातून उत्कृष्ट उत्पन्न मिळू शकते.
हे सुध्धा वाचा…
“भेंडी शेती संपूर्ण मार्गदर्शक: भरघोस उत्पादन, रोग व्यवस्थापन आणि नफा वाढवण्याचे तंत्र”
https://krushigyan.com/the-complete-guide-to-okra-farming/
आधुनिक शेती विषयक माहितीसाठी आमच्या फेसबुक ग्रुपला जॉईन होण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा
