“भेंडी शेती संपूर्ण मार्गदर्शक: भरघोस उत्पादन, रोग व्यवस्थापन आणि नफा वाढवण्याचे तंत्र”
“भेंडी शेती संपूर्ण मार्गदर्शक: भरघोस उत्पादन, रोग व्यवस्थापन आणि नफा वाढवण्याचे तंत्र”
भेंडी (Abelmoschus esculentus) ही भारतातील सर्वाधिक लागवड केली जाणारी भाजी आहे. कमी कालावधीत चांगला नफा मिळवून देणारे हे पीक महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरते. मात्र, योग्य नियोजन, योग्य जातींची निवड, व्यवस्थापन आणि रोगनियंत्रण केल्यासच या पिकातून अपेक्षित उत्पादन आणि नफा मिळू शकतो. चला तर मग, भेंडी शेतीसाठी लागणाऱ्या प्रत्येक टप्प्याची सखोल माहिती जाणून घेऊ.
भेंडी लागवडीसाठी योग्य हंगाम आणि कालावधी
भेंडी हे वर्षभर उत्पादन घेता येणारे पीक आहे. मात्र, हंगामानुसार त्याचे उत्पादन आणि गुणवत्ता वेगवेगळी असते.
खरीप हंगाम (पावसाळी) – जून-ऑगस्ट (मान्सूनच्या सुरुवातीला लागवड)
रब्बी हंगाम (हिवाळी) – ऑक्टोबर-डिसेंबर (थंडी कमी असताना लागवड)
उन्हाळी हंगाम – फेब्रुवारी-मार्च (उष्ण हवामानासाठी योग्य)
भेंडीचे बियाणे 4-6 दिवसांत उगवते आणि 40-50 दिवसांत फुलधारणा सुरू होते. पहिला तोडा 45-55 दिवसांत मिळतो
एकरी लागवड आणि अंतर व्यवस्थापन/1
भेंडीच्या उत्पादनावर लागवडीची घनता मोठा परिणाम करते. योग्य अंतर ठेवले नाही तर झाडांमध्ये स्पर्धा वाढते आणि उत्पादन घटते.
ओळीतील अंतर – 45-60 सेमी
दोन झाडांतील अंतर – 30 सेमी
एकरी एकूण झाड संख्या – 18,000 ते 22,000
भेंडीच्या सर्वोत्तम जाती आणि त्यांची वैशिष्ट्ये
महाराष्ट्रात सहज उपलब्ध होणाऱ्या आणि उच्च उत्पन्न देणाऱ्या भेंडीच्या काही सुधारित जाती पुढीलप्रमाणे आहेत:
1. परभणी क्रांती – YVMV (व्हायरस) प्रतिरोधक, उच्च उत्पादन
2. अर्का अनामिका – लांब, गडद हिरव्या शेंगा, सतत उत्पादन देणारी
3. अर्का निकिता – कमी कालावधीत जास्त उत्पादन
4. काशी ललिमा – रोगप्रतिकारक आणि मध्यम लांबीच्या शेंगा
5. महिको 10 – मोठ्या बाजारपेठेसाठी योग्य, आकर्षक शेंगा
6. नुनम 51 – हायब्रीड जातींपैकी एक, जास्त उत्पादनक्षम
भेंडी लागवड करताना शेतकऱ्यांना येणाऱ्या अडचणी
कीड व रोगांचा प्रादुर्भाव: भेंडीवर व्हायरस, बुरशीजन्य रोग आणि कीड यांचा मोठा धोका असतो.
जमिनीतील पोषणतत्त्वांची कमतरता: चांगले उत्पादन घेण्यासाठी योग्य प्रमाणात सेंद्रिय आणि रासायनिक खतांची गरज असते.
पाण्याचे व्यवस्थापन: अतिपाऊस किंवा अनियमित सिंचनामुळे उत्पादनावर परिणाम होतो.
बाजारपेठेतील दर चढ-उतार: मागणी आणि पुरवठ्यानुसार भेंडीचे दर कमी-जास्त होत असतात.
भेंडीवरील प्रमुख रोग व त्यावरील उपाय
यलो व्हेन मोझॅक व्हायरस (YVMV) –
उपाय: रोगट झाडे काढून टाकावीत, पांढऱ्या माशीचे नियंत्रण करावे, इमिडाक्लोप्रिड @ 0.5 मिली/लिटर फवारावे.
पानांवरील ठिपके (Leaf Spot) –
उपाय: कॉपर ऑक्सिक्लोराईड @ 2 ग्रॅम/लिटर पाणी फवारणी करावी.
चूर्णी भुकटी (Powdery Mildew) –
उपाय: गंधक भुकटी @ 3 ग्रॅम/लिटर पाणी फवारणी करावी
भेंडीवरील प्रमुख कीड व त्यावर उपाय
पांढरी माशी (Whitefly) –
उपाय: अॅसेटामिप्रिड @ 0.3 ग्रॅम/लिटर किंवा नीम तेल @ 5 मिली/लिटर फवारावे.
थ्रिप्स (Thrips) –
उपाय: स्पिनोसॅड @ 0.3 मिली/लिटर पाणी फवारणी करावी.
फळ पोखरणारी अळी (Fruit Borer) –
उपाय: क्लोरोपायरीफॉस @ 2 मिली/लिटर पाणी फवारणी करावी.
पाणी आणि खत व्यवस्थापन
ठिबक सिंचन: 2-3 दिवसांनी हलके पाणी
परंपरागत सिंचन: 5-6 दिवसांनी हलके पाणी
खत व्यवस्थापन:
सेंद्रिय खत: 8-10 टन शेणखत
रासायनिक खत: NPK @ 75:50:50 किग्रॅ प्रति एकर
भेंडीचे उत्पादन आणि नफा-तोटा गणित
एकरी सरासरी उत्पादन: 60-80 क्विंटल
भेंडीचा सरासरी बाजारभाव: ₹15 ते ₹40 प्रति किलो
एकरी खर्च: ₹30,000 ते ₹50,000
एकरी उत्पन्न: ₹1,00,000 ते ₹3,00,000
एकरी नफा: ₹50,000 ते ₹2,00,000 (हंगाम आणि बाजारभावानुसार)
भेंडीवर व्हायरस येऊ नये म्हणून उपाय
प्रतिरोधक जातींची निवड करावी.
पांढऱ्या माशीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी फेरोमोन ट्रॅप्स आणि चिकट सापळे वापरावेत.
इमिडाक्लोप्रिड किंवा थायोमेथोक्सामसारख्या औषधांची वेळच्या वेळी फवारणी करावी.
भेंडी शेतीमधून उच्च उत्पन्न मिळवण्यासाठी योग्य नियोजन आणि व्यवस्थापन आवश्यक!”
भेंडी शेतीतून जास्तीत जास्त नफा मिळवण्यासाठी सुधारित जातींची निवड, योग्य खत व पाणी व्यवस्थापन, आणि कीड-रोग नियंत्रण अत्यंत महत्त्वाचे आहे. मार्केट ट्रेंड लक्षात घेऊन योग्य वेळी विक्री केल्यास अधिक फायदा मिळू शकतो. योग्य शेती पद्धती अवलंबून शेतकरी 2 लाखांपर्यंत नफा मिळवू शकतात.
हे सुध्धा वाचा…
मधमाशी पालन : शेतीत उत्पन्न वाढवण्याचा सोपा मार्ग’
https://krushigyan.com/bee-farming-and-benefits-of-honey-bee-in-agriculture/
आधुनिक शेती विषयक माहितीसाठी आमच्या फेसबुक ग्रुपला जॉईन होण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा
