भारताच्या सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक राजधानीपैकी एक असलेले पुणे आता कृषी क्षेत्रातील नवप्रवर्तनाचे वैश्विक केंद्र बनण्याच्या तयारीत आहे. महाराष्ट्र शासनाच्या पुढाकाराने, पुणे शहर १ ते ३ जून २०२५ दरम्यान भारतातील पहिल्या आंतरराष्ट्रीय कृषी हॅकथॉनचे यजमानपद भूषवणार आहे. या महत्त्वाकांक्षी उपक्रमाची घोषणा उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या एका उच्चस्तरीय बैठकीत करण्यात आली. या हॅकथॉनद्वारे शेती आणि शेती आधारित उद्योगांना आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने अधिक सक्षम आणि शाश्वत बनवण्याचे उद्दिष्ट आहे. हा लेख शेतकऱ्यांपर्यंत या उपक्रमाची माहिती पोहोचवण्यासाठी आणि त्यांना प्रेरणा देण्यासाठी लिहिला आहे, जेणेकरून ते या संधीचा लाभ घेऊ शकतील.

कृषी क्षेत्र हा भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. देशातील ५०% पेक्षा जास्त लोकसंख्या प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षपणे शेतीवर अवलंबून आहे. सन २०२३-२४ च्या आर्थिक सर्वेक्षणानुसार, भारताच्या एकूण जीडीपीमध्ये कृषी क्षेत्राचा वाटा सुमारे १८% आहे, आणि त्यामुळे शेतीला अधिक उत्पादनक्षम आणि शाश्वत बनवणे ही काळाची गरज आहे. या हॅकथॉनचा उद्देश आहे तरुण नवप्रवर्तक, तंत्रज्ञ, शेतकरी, आणि उद्योजकांना एकत्र आणून शेतीतील जटिल समस्यांवर स्केलेबल आणि किफायतशीर उपाय शोधणे.

हा हॅकथॉन महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभाग, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ (राहुरी), आणि पुणे कृषी महाविद्यालय यांच्या संयुक्त विद्यमाने आयोजित केला जात आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर इस्रायलमधील NatureGrowth आणि नेदरलँड्सच्या दूतावासातील कृषी विभाग यांचे सहकार्य लाभले आहे. इस्रायल आणि नेदरलँड्स हे देश त्यांच्या अत्याधुनिक कृषी तंत्रज्ञानासाठी आणि शाश्वत शेती पद्धतींसाठी जगभरात प्रसिद्ध आहेत. उदाहरणार्थ, इस्रायलने ड्रिप इरिगेशनसारख्या तंत्रज्ञानाद्वारे कमी पाण्यात अधिक उत्पादन घेण्याची किमया साधली आहे, तर नेदरलँड्स ग्रीनहाऊस तंत्रज्ञान आणि स्मार्ट फार्मिंगमध्ये अग्रेसर आहे. या दोन देशांचा सहभाग या हॅकथॉनला वैश्विक दर्जा प्रदान करेल.

उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी या हॅकथॉनच्या घोषणेदरम्यान शेतीच्या महत्त्वावर जोर दिला. त्यांनी सांगितले, “कृषी आणि कृषी आधारित उद्योग हे आपल्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा पाया आहेत. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे आपल्या शेतकऱ्यांना अधिक सक्षम आणि स्वावलंबी बनवण्याची गरज आहे.” त्यांच्या नेतृत्वाखाली महाराष्ट्र शासनाने शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक योजना राबवल्या आहेत, जसे की मागेल त्याला शेततळे, ठिबक सिंचन अनुदान योजना, आणि सौरऊर्जा पंप योजना. या हॅकथॉनच्या आयोजनाची घोषणा त्यांनी मार्च २०२५ मध्ये एका बैठकीत केली, ज्यामध्ये कृषी विभागाचे वरिष्ठ अधिकारी, विद्यापीठांचे प्रतिनिधी आणि आंतरराष्ट्रीय भागीदार उपस्थित होते.

एक भक्कम सहकारी पाया या हॅकथॉनला राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनेक प्रतिष्ठित संस्थांचे पाठबळ आहे. यामध्ये बॉम्बे चेंबर ऑफ कॉमर्स, मराठा चेंबर ऑफ कॉमर्स, इंडस्ट्रीज अँड अ‍ॅग्रीकल्चर (MCCIA), इंडियन काउन्सिल ऑफ अ‍ॅग्रिकल्चरल रिसर्च (ICAER), महाराष्ट्र राज्य कृषी पणन मंडळ, आणि नाबार्ड यांचा समावेश आहे. या संस्था शेतकऱ्यांना आर्थिक आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करण्यात अग्रेसर आहेत. उदाहरणार्थ, नाबार्डने २०२३-२४ मध्ये शेतकऱ्यांसाठी सुमारे २.५ लाख कोटी रुपयांचे कर्ज वितरण केले, तर MCCIA ने स्टार्टअप्स आणि लघु उद्योगांना प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक उपक्रम राबवले आहेत. आंतरराष्ट्रीय भागीदारांमध्ये NatureGrowth ही इस्रायलमधील अग्रगण्य कंपनी आहे, जी स्मार्ट फार्मिंग आणि पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानावर काम करते. नेदरलँड्सच्या दूत WAS अवासातील कृषी विभागानेही या उपक्रमाला पाठिंबा दर्शवला आहे, ज्यामुळे युरोपियन तंत्रज्ञान आणि भारतीय शेती यांचा संगम घडेल. या सर्व भागीदारांचे सहकार्य या हॅकथॉनला एक बहुआयामी स्वरूप प्रदान करेल.

पुण्याचे जिल्हाधिकारी जितेंद्र डुडी यांनी या हॅकथॉनचे उद्दिष्ट स्पष्ट करताना सांगितले, “हा हॅकथॉन कृषी क्षेत्रात तंत्रज्ञानाचे एकत्रीकरण करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. आमचा उद्देश तरुण प्रतिभांना शेतकऱ्यांना मदत करणारे, उत्पादनक्षमता वाढवणारे आणि अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करणारे स्केलेबल उपाय तयार करण्यासाठी प्रेरित करणे आहे.” या हॅकथॉनमध्ये सहभागींना खालील प्रमुख आव्हानांवर उपाय शोधण्याचे आवाहन करण्यात येईल:

1. हवामान प्रतिकारशक्ती: हवामान बदलामुळे शेतीवर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि पिकांचे प्रकार विकसित करणे.

2. शाश्वत शेती: रासायनिक खतांचा वापर कमी करून सेंद्रिय आणि पर्यावरणपूरक शेतीला प्रोत्साहन देणे.

3. पुरवठा साखळी अनुकूलन: शेतमालाची साठवण, वाहतूक आणि विक्री यंत्रणा अधिक कार्यक्षम बनवणे.

4. कृषी-फिनटेक: शेतकऱ्यांसाठी कर्ज, विमा, आणि आर्थिक सेवांना तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने सुलभ करणे.

हा हॅकथॉन फक्त तंत्रज्ञ आणि नवप्रवर्तकांसाठीच नाही, तर शेतकऱ्यांसाठीही एक मोठी संधी आहे. यामध्ये शेतकरी आपल्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी थेट नवप्रवर्तकांशी संवाद साधू शकतील. तसेच, यामध्ये प्रदर्शन, कार्यशाळा, आणि प्रशिक्षण सत्रांचे आयोजन केले जाईल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञानाची माहिती मिळेल. सन २०२३ मध्ये पुण्यात झालेल्या “किसान कृषी प्रदर्शनात” सुमारे १ लाख शेतकऱ्यांनी भेट दिली होती, आणि या हॅकथॉनलाही असाच उत्स्फूर्त प्रतिसाद अपेक्षित आहे.

या हॅकथॉनमुळे भारतीय शेतीत क्रांतिकारी बदल घडण्याची शक्यता आहे. यामुळे नवीन स्टार्टअप्स उदयास येतील, जे शेतकऱ्यांना ड्रोन, स्मार्ट इरिगेशन, आणि AI-आधारित शेती सोल्युशन्ससारखी तंत्रज्ञाने उपलब्ध करून देतील. तसेच, यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढेल आणि अन्न सुरक्षेला चालना मिळेल. सरकारच्या अंदाजानुसार, जर शेतीत तंत्रज्ञानाचा वापर वाढला, तर २०३० पर्यंत शेतीचे उत्पादन २५% ने वाढू शकते. पुणे येथे होणारा हा आंतरराष्ट्रीय कृषी हॅकथॉन भारतीय शेतीच्या भविष्यासाठी एक मैलाचा दगड ठरेल. उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखाली आणि आंतरराष्ट्रीय भागीदारांच्या सहकार्याने, हा उपक्रम शेतकऱ्यांना सक्षम बनवेल आणि कृषी क्षेत्राला नव्या उंचीवर नेईल. शेतकरी बांधवांनी या संधीचा लाभ घ्यावा आणि आपल्या शेतीला आधुनिक बनवण्यासाठी पुढे यावे, हीच अपेक्षा!