जमीन व हवामान

हळद पिकासाठी मध्यम प्रतीची, चांगल्या निचऱ्याची, सेंद्रिय पदार्थांनी भरलेली चिकणमाती किंवा लाल माती उपयुक्त असते. पाण्याचा साच होणार नाही याची काळजी घेणे आवश्यक आहे, कारण त्यामुळे कंद सडतात. जमिनीचा pH सुमारे 5.5 ते 7.5 दरम्यान असावा. हवामान उष्ण आणि दमट असावे, लागवडीसाठी 30-35°C तापमान योग्य असून कंद भरण्याच्या टप्प्यावर 20-25°C तापमान फायदेशीर असते.

लागवडीची वेळ आणि पद्धत

हळदीची लागवड पावसाळ्याआधी म्हणजेच मे ते जून महिन्यांमध्ये केली जाते. लागवड करण्याआधी शेतीची खोल नांगरणी करून त्यात 5 ते 8 टन शेणखत मिसळावे. लागवडीसाठी 2-3 डोळे असलेले निरोगी हळकुंड निवडावे, आणि प्रति एकर 8-10 क्विंटल बियाण्यांची गरज असते. ओळीतील अंतर 45-60 सेंटीमीटर आणि दोन रोपांमधील अंतर 15-20 सेंटीमीटर ठेवावे. लागवड केल्यानंतर लगेच हलकं पाणी द्यावं.

आंतरमशागत

पिकाच्या चांगल्या वाढीसाठी वेळोवेळी खुरपणी व माती भरणी करणे आवश्यक असते. लागवडीनंतर साधारणतः 30 आणि 60 दिवसांनी तण नियंत्रणासाठी खुरपणी करावी. कंद पूर्णपणे झाकले जातील अशी 2-3 वेळा माती भरावी. यामुळे कंदाचा विकास चांगल्या प्रकारे होतो आणि उत्पादनात 15-20% वाढ होते.

पाणी व्यवस्थापन

हळद पिकाला वाढीच्या टप्प्यावर नियमित सिंचन आवश्यक असते. मात्र पाण्याचा निचरा होणं अत्यंत गरजेचं आहे. पावसाळ्याच्या दरम्यान पाणी साचणारी जमीन टाळावी. पाण्याचा pH सुमारे 6.0 ते 7.0 असावा.

खत व्यवस्थापन

हळद पिकासाठी सेंद्रिय व रासायनिक खतांचे संतुलन आवश्यक आहे. लागवडीपूर्वी शेणखत किंवा कंपोस्ट 5-8 टन/एकर मिसळले जाते. रासायनिक खतांमध्ये प्रति एकर 50 किलो नायट्रोजन, 25 किलो फॉस्फरस, आणि 25 किलो पोटॅश द्यावे. नायट्रोजनचे दोन हप्त्यांमध्ये विभाजन करावे – एकदा 30 दिवसांनी आणि दुसऱ्यांदा 60 दिवसांनी. झिंक आणि बोरॉनसारखी सूक्ष्म अन्नद्रव्ये वापरल्याने कंदाची गुणवत्ता व उत्पादन दोन्ही वाढते.

किडी व रोगांचे नियंत्रण

हळद पिकावर अनेक प्रकारच्या किडी आणि रोगांचा प्रादुर्भाव होतो. गोमाशी, कंद पोखरणारी अळी, आणि तुडतुडे या प्रमुख किडी आहेत. यामुळे झाडं पिवळी पडतात, कंदांवर छिद्र पडतात आणि पिकाचे नुकसान होते. यासाठी इमिडाक्लोप्रिड, क्लोरोपायरीफॉस किंवा थायमेथॉक्सम यासारख्या कीटकनाशकांची फवारणी केली जाते.

रोगांमध्ये करपा (पानांवर तपकिरी डाग), कंद सड (कंद काळे व सडलेले होणे), व बुरशीजन्य रोग मुख्य आहेत. यासाठी मॅन्कोझेब, कॉपर ऑक्सिक्लोराइड आणि कार्बेन्डाझिम फवारण्याची शिफारस केली जाते. सेंद्रिय पर्याय वापरायचा असल्यास दशपर्णी अर्क, नीम अर्क वापरू शकतो.

हळदचे जीवनचक्र व काढणी

हळद लागवडीनंतर साधारणतः 15-20 दिवसांत उगम सुरू होतो. 60-90 दिवसांमध्ये झाडांना 4-5 पाने येतात. 120-150 दिवसांत कंदांची वाढ पूर्ण होते. सुमारे 8-9 महिन्यांनी म्हणजे फेब्रुवारी ते मार्च दरम्यान पाने पिवळी पडू लागल्यावर काढणीसाठी योग्य वेळ येतो. काढणी नंतर हळकुंड स्वच्छ पाण्याने धुवून 10-15 दिवस सावलीत वाळवले जातात.

उत्पादन व नफा

हळद पिकापासून एकरी सुमारे 140 ते 160 क्विंटल कच्ची हळद मिळते. ही वाळवली असता सुमारे 25 ते 35 क्विंटल हळकुंड तयार होते. सरासरी बाजारभाव ₹8000 प्रति क्विंटल धरल्यास एकूण उत्पन्न ₹2,40,000 पर्यंत होऊ शकते. यामध्ये उत्पादन खर्च सुमारे ₹45,000 धरल्यास निव्वळ नफा ₹1,95,000 मिळू शकतो.

साठवण व विपणन

वाळवलेली हळकुंड कोरड्या जागेत हवाबंद गोणपाट बॅगमध्ये साठवावी. स्थानिक बाजारपेठ, मसाला प्रक्रिया उद्योग, किंवा थेट ग्राहक यांच्याकडे विक्री करता येते. चांगल्या दर्जाची हळद असल्यास निर्यात संधीही उपलब्ध होतात.

हळद पीक हे दीर्घकालीन व मेहनतीचे असले तरी योग्य नियोजन, जातीची निवड, आंतरमशागत, रोग नियंत्रण, व विपणन या सर्व टप्प्यांवर काळजी घेतली तर शेतकऱ्यांना भरघोस नफा मिळू शकतो. हळदीच्या प्रक्रिया उद्योगात उतरल्यास उत्पन्नात अधिक वाढ होण्याची संधी असते.