1. अंडी: प्रौढ भुंगा (सामान्यतः मे ते जुलै दरम्यान) जमिनीत 5-10 सें.मी. खोलीवर अंडी घालतो. एक मादी 50-100 अंडी घालते. ही अंडी पांढरी, गोलाकार आणि 1-2 मि.मी. आकाराची असतात. अंड्यांचा कालावधी 7-14 दिवसांचा असतो.
2. अळी (लार्व्हा): अंड्यातून बाहेर पडलेल्या अळ्या पांढऱ्या रंगाच्या, ‘C’ आकाराच्या आणि मऊ शरीराच्या असतात. त्यांचे डोके तपकिरी आणि जबड्याची ताकद मोठी असते. या अळ्या जमिनीत मुळे खातात आणि पिकांना नुकसान करतात. अळी अवस्था 6-12 महिने टिकते, ज्यामुळे ती सर्वात घातक ठरते.
3. कोष: अळी पूर्ण वाढ झाल्यावर ती जमिनीत कोषात रूपांतरित होते. ही अवस्था 10-20 दिवस टिकते, ज्यामध्ये भुंग्याची निर्मिती होते.
4. प्रौढ भुंगा: कोषातून प्रौढ भुंगा बाहेर येतो. हा भुंगा तपकिरी किंवा काळ्या रंगाचा असतो आणि रात्रीच्या वेळी सक्रिय असतो. प्रौढ भुंगे पानांचे नुकसान करतात आणि पुन्हा अंडी घालून जीवनचक्र सुरू करतात.

हुमणीचे जीवनचक्र हवामान, मातीची परिस्थिती आणि पिकांच्या प्रकारानुसार 1-2 वर्षांचे असते.

• कीटकनाशकांचा वापर: क्लोरपायरीफॉस (20% EC) 2 मि.लि. प्रति लिटर पाण्यात मिसळून जमिनीत टाकावे. फिप्रोनिल (5% SC) किंवा इमिडाक्लोप्रिड (17.8% SL) किंवा क्लोथियानिडिन ५०% डब्ल्यूडीजी  यांचाही वापर केला जाऊ शकतो.
• बियाण्यावर प्रक्रिया: बियाणे पेरण्यापूर्वी थायमेथॉक्सॅम किंवा इमिडाक्लोप्रिडने प्रक्रिया करावी, ज्यामुळे अळ्यांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
• माती उपचार: कार्बोफ्युरान (3% CG) किंवा फोरेट (10% G) किंवा क्लोरॅनट्रॅनिलीप्रोल (0.4% GR)  10-15 किलो प्रति हेक्टर या प्रमाणात मातीत मिसळावे.
• सावधगिरी: रासायनिक कीटकनाशके वापरताना योग्य प्रमाण आणि सुरक्षिततेच्या सूचनांचे पालन करावे, जेणेकरून पर्यावरण आणि मानवी आरोग्यावर दुष्परिणाम होणार नाहीत.

2. जैविक पद्धतीजैविक नियंत्रण पद्धती पर्यावरणपूरक आणि दीर्घकालीन उपाय आहे. यात नैसर्गिक शत्रू आणि सूक्ष्मजंतूंचा वापर केला जातो:

• नैसर्गिक शत्रू: पक्षी, बेडूक आणि भुंगे यांसारखे प्राणी हुमणीच्या अळ्या खातात. त्यांच्या संवर्धनासाठी शेतात योग्य वातावरण निर्माण करावे.
• सूक्ष्मजंतू: Beauveria bassiana आणि Metarhizium anisopliae यांसारख्या बुरशींचा वापर अळ्यांना मारण्यासाठी केला जाऊ शकतो. या बुरशी मातीत मिसळून वापराव्या.
• निमाटोड्स: Heterorhabditis आणि Steinernema (Entomopathogenic Nematodes) प्रजातीचे निमाटोड्स हुमणीच्या अळ्यांना मारतात. हे निमाटोड्स मातीमध्ये सोडावे.
• निम-आधारित उत्पादने: निम तेल किंवा निम खळ यांचा वापर मातीत करून अळ्यांचा प्रादुर्भाव कमी करता येतो.

3. सांस्कृतिक पद्धतीसांस्कृतिक पद्धती शेती पद्धतींमध्ये बदल करून हुमणीचा प्रादुर्भाव कमी करतात:

• पिकांची फेरपालट: एकाच पिकाची सतत लागवड टाळावी. मका किंवा उसानंतर तृणधान्य किंवा कडधान्य पिके घ्यावीत, ज्यामुळे हुमणीचे जीवनचक्र खंडित होते.
• खोल नांगरट: पावसाळ्यापूर्वी खोल नांगरणी करावी, ज्यामुळे अळ्या आणि कोष उघडे पडतात आणि पक्षी किंवा सूर्यप्रकाशामुळे नष्ट होतात.
• सेंद्रिय खतांचा वापर: सडलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट खत वापरावे. कच्च्या खताचा वापर टाळावा, कारण त्यामुळे हुमणीच्या अंड्यांना आधार मिळतो.
• पेरणीच्या वेळेचे नियोजन: हुमणीच्या प्रादुर्भावाच्या वेळेनुसार पेरणीची वेळ ठरवावी, ज्यामुळे अळ्यांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
• प्रकाश सापळे:प्रौढ भुंग्यांना आकर्षित करण्यासाठी शेतात प्रकाश सापळे लावावेत, ज्यामुळे अंडी घालण्याचे प्रमाण कमी होते.

सर्व गोष्टींची माहिती

• रासायनिक पद्धती जलद परिणाम देतात, पण त्यांचा अतिवापर माती आणि पर्यावरणाला हानी पोहोचवू शकतो.
• जैविक पद्धती पर्यावरणपूरक आणि टिकाऊ असतात, पण त्यांना परिणाम दिसण्यास वेळ लागतो.
• सांस्कृतिक पद्धती दीर्घकालीन नियंत्रणासाठी उपयुक्त ठरतात आणि रासायनिक अवलंबन कमी करतात.
• हुमणीच्या जीवनचक्रात अळी अवस्था सर्वात जास्त नुकसान करते, त्यामुळे या अवस्थेवर नियंत्रण ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
• एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM): रासायनिक, जैविक आणि सांस्कृतिक पद्धतींचा एकत्रित वापर केल्यास हुमणीवर प्रभावी नियंत्रण मिळते.

हे सुध्धा वाचा…

ट्रायकोडर्मा – नैसर्गिक बुरशीनाशक व जमिनीचा संरक्षक

आधुनिक शेती विषयक माहितीसाठी आमच्या फेसबुक ग्रुपला जॉईन होण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा

https://www.facebook.com/share/1FMhJ5TcHF/